تاریخچه آینه کاری
آب و آیینه در فرهنگ ایرانیان همواره به شکل دو نماد پاکی و روشنایی، راستگویی و صفا مورد توجه بوده و احتمالاً به کارگیری آیینه در تزیینات معماری برگرفته از همین فرهنگ است. طرح و نقش های متنوع و گاها منظم به وسیله قطعات کوچک و بزرگ آیینه، اشکال متنوع، فضایی درخشان و زیبا برای تزیین بناها می آفریند که از بازتاب نور در قطعات بی شمار آیینه، تشعشع، درخشش و زیبایی خاصی ایجاد می شود و این پوشش زیبا برای تزیین بنا دارای استحکام و دوام بالا است. هنر آیینه کاری یکی از هنرهای سنتی ایران و از ابتکارهای ویژه هنرمندان ایرانی به شمار می‌آید عمدتاً در تزیینات داخلی بناهای تاریخی به ویژه اماکن متبرکه مشهود است. بنابر مدارك موجود، گویا برای نخستین بار آینه در تزیین بنای دیوان خانۀ شاه طهماسب صفوی (۹۳۰-۹۸۴ق / ۱۵۲۴-۱۵۷۶م) در قزوین به كار گرفته شده است با آگاهی از اینكه ساختمان دیوان خانۀ قزوین در ۹۵۱ق / ۱۵۴۴م آغاز گشته و در ۹۶۵ق / ۱۵۵۸م پایان یافته است، می‌توان نتیجه گرفت كه پیشینۀ كاربرد آینه در بنا حداقل به نیمۀ سدۀ ۱۰ق / ۱۶م می‌رسد. داستان هنر آیینه کاری از آنجا شروع شد که بخشی از آیینه هایی که از سده ۱۰هجری قمری به صورت یکی از اقلام وارداتی از اروپا به ویژه از ونیز به ایران آورده می شد به هنگام جابه جایی در راه می شکست. بدین منظورهنرمندان ایرانی برای استفاده از این قطعات شکسته راهی ابتکاری یافتند و از آنها در هنر آیینه کاری استفاده کردند و آیینه کاری ظاهراً با کاربرد آنها آغاز شد. البته هنر آیینه کاری تنها در تزیین سطوح داخلی بنا خلاصه نمی شود. پس از انتقال پایتخت از قزوین به ِاصفهان به سال ۱۰۰۷ق. آیینه کاری در کاخ اشرف (بهشهر) گسترش یافت در تزیین بسیاری از کاخ های سلطنتی اصفهان که شمار آنها از ۱۳۷ فزونتر بود، از آینه استفاده شد. از میان آنها کاخ معروف به «آیینه خانه» که به سبب کاربرد بسیار آینه در آن بدین نام شهرت داشت از همه زیباتر بود. «آیینه خانه» چون چهلستون كه از بناهای دورۀ شاه عباس دوم (۱۰۵۲- ۱۰۷۸ق / ۱۶۴۲-۱۶۶۷م) است، از آینه‌كاری به‌عنوان تزیین بنا استفادۀ گسترده شده است. از آینه های یک پارچه «جام آینه» به ازای ۵/۱ تا ۲ متر و پهنای یک متر آراسته بودند، شیشه‌های لوزی شكل رنگارنگ و قطعه‌های كوچك آینه برای آراستن سقف و بدنۀ ایوان و تالار به كار رفته و ستونهای هجده‌گانۀ ایوان از آینه و شیشه‌های رنگین پوشیده بوده است. ایوانی با ۱۸ ستون آینه کاری شده باز تاب تصویر زاینده رود و بیشه های ساحل شمالی آن در آینه های این بنا منظره ای دلپذیری به وجود می آورد. در طول سدۀ ۱۳ ق / ۱۹ م آینه‌كاری به‌تدریج رونق روزافزون گرفت و در دهه‌های پایانی این سده به فرازی تازه رسید. در این دوره آثار زیبایی چون تالار آینۀ كاخ گلستان و تالارها و اتاقهای شمس‌العماره كه از نظر زیبایی و ظرافت در آینه‌كاری كم‌مانند است، پدید آمد.
آینه کاری کاخ چهلستون اصفهان
«جملی کارری» جهانگرد ایتالیایی که سفر نامه خود را به سال 1105 قمری به روزگار شاه سلیمان صفوی نوشته در شرح بازدید خود از کاخ میرزا طاهر حاکم آذربایجان می نویسد: «در یکی از حیاط های داخلی اتاق آیینه کاری زیبایی وجود دارد که نه تنها دیواره حتی روی بخاری آن نیز با قطعات درخشان آیینه تزئین شده است و در زیر تابش نور صحنه ای خیره کننده ایجاد می کند. در سال ۱۲۰۹ ق نخستین بنای آیینه کاری شده دیوان خانه کریم خان زند در شیراز به فرمان آقامحمدخان قاجار ویران شد و ستونها یک پارچۀ حجاری شده و درهای خاتم و آیینه های بزرگ آن را برای توسعه وبازسازی ایوان دارالاماره ی تهران (ایوان تخت مرمر کنونی) به تهران حمل کردند. آیینه کاری درسده 13 هجری قمری رو به ترقی و گسترش نهاد و تکاملی تدریجی اما محسوس داشت. در طول این قرن آثار زیبایی چون تالارها و اتاق های شمس العماره (تالار آیینه) کاخ گلستان (1299 قمری) در تهران، ایوان و آستانه حضرت عبدالعظیم در شهر ری و آیینه کاری دارالسیاده آستان قدس رضوی(1300 قمری) در مشهد انجام گرفت که هر یک به تناسب شیوه کار این دوره به شمار می آید. نمونۀ تكامل یافتۀ این هنر را در آینه‌كاری كاخ های شهوند در سعدآباد شمیران (۱۳۰۶ش) و مرمر در تهران (۱۳۱۵ش) می‌توان مشاهده كرد (برگرفته از کتاب سفرنامۀ از خراسان تا بختیاری و تاریخچۀ ساختمان های ارك سلطنتی).
آینه کاری کاخ گلستان
آینه کاری در گذر زمان
در عصر صفویان آیینه کاری در آغاز با نصب جام های یک پارچه آیینه بر بدنه بنا شروع شد. نه تنها درون بنا بلکه دیوارهای ستوندار عصر صفوی نیز با آیینه های بزرگ تزیین شد. برافتادن صفویان ونا پایداری سیاسی و اقتصادی سرچشمه گرفته شده از آن برای مدتی آیینه کاری را دچار رکورد کرد. اما در دوره قاجار در مسیر تکاملی این هنر آینه به قطعات کوچکتر تبدیل و با اشکال مختلف هندسی همراه شد، هندسه را می توان با قوامینی همتراز قوامیندر عصر صفویان، آیینه کاری در آغاز با نصب جام های یک پارچه آیینه بر بدنه بنا شروع شد. نه تنها درون بنا بلکه دیوارهای ستوندار عصر صفوی نیز با آیینه های بزرگ تزیین شد. برافتادن صفویان ونا پایداری سیاسی و اقتصادی سرچشمه گرفته شده از آن برای مدت علمی تبیین کرد. نقش های هندسی ایرانی, آینه یک تمایل فرهنگی است. این تمایل همان گریز از طبیعت و میل به انتزاع هندسی است. در هم آمیختن نقش و زمینه, بازتاب جهان بینی خاص ایرانی است که قدرت را مختص خداوند متعالی می شمارد که همه مراتب نزد وی یکسان است پس نقش های هندسی ایرانی زاده یک مقصود هنری است که نگاره های طبیعت گرای کلاسیک را تغییر و به مدار فرهنگی کاملآ متفاوتی وادار کرد. از میان دانش های روز, از جمله ریاضات و هندسه و آن ها که علوم خالص به شمار می آمدند, برخی نقش آفرینی بیش تری یافتند و کار ساز شدند. ریاضیات, به دلیل استحکامی که در ذات خود داشت و به دلیل اتکاء بر " عدد " نمادهایی از مفهوم برابری را میان افراد جامعه می نمایاند. چنان که " بنیامین فارینگتن " میگوید " تا نیمه, طعم و بوی دموکراسی می دهد"; ضمن اینکه عدد, موجودیتی مفهومی خود که زاده از" منطق " بود را هرگز در سطح ثانوی یا فرعی قرار نمی داد. هندسه اشاره به اشكال دارد، نه اعداد، اشكالي مانند مربع، مستطيل، هشت ضلعي و ...
به صورت ذاتی همه هنرمندان ازهندسه در کارهایشان پیروی می‌کنند، وهمچنین در هنر آینه کاری. زمانی که جام‌های آینه نازک از آلمان وارد شد باعث شد برش این آینه‌ها راحت‌تر انجام پذیرد و این برش‌ها به صورت نمای مختلف لوزی مثلث، مربع، دایره و غیره در آینه‌کاری مورد استفاده قرار گرفت.
آینه کاری شاه چراغ
